از درۀ پادشاهان تا «درۀ میمون‌ها»؛ راز بابون‌های مومیایی چیست؟
در اوایل قرن بیستم، ده‌ها مومیایی از نوع خاصی از میمون‌ها در دره‌ای نزدیک درۀ پادشاهان در مصر کشف شدند. حالا محققان دوباره به سراغ این مومیایی‌ها رفته و اطلاعات تازه‌ای دربارۀ آن‌ها به دست آورده‌اند.
اول صبح؛ تا به امروز هزاران مومیایی حیوانی در مصر کشف شده است. هرچند گربه‌ها، سگ‌ها و پرندگان شکاری مومیایی‌شده زیادی از دوران مصر باستان به جا مانده‌اند، با این حال مومیایی‌های نخستی‌سانان نادر هستند و کمتر به دست آمده‌اند.
حالا اما دانشمندان با تجزیه و تحلیل شماری از بابون‌های مومیایی‌شده، نور تازه‌ای به جایگاه این حیوانات در مصر باستان تابانده‌اند.
بقایای ۳۶ بابون مومیایی‌شده که توسط محققان مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، برای اولین بار در اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی در گورستان «وادی القرود»، یا به اصطلاح «دره میمون‌ها»، در جنوب غربی دره پادشاهان مصر کشف شده‌اند.
استخوان‌ها نشان‌دهنده ده‌ها بابون نوزاد تا بزرگسال از دو گونه بودند: یکی بابون مقدس و دیگری بابون زیتونی که بنابر گفته دانشمندان گونه‌های بومی مصر محسوب نمی‌شده و از دو منطقه دیگر وارد این سرزمین شده بودند.
ویم ون نیر، پروفسور افتخاری موسسه علوم طبیعی بلژیک در بروکسل، در این باره می‌گوید: «بابون زیتونی از نواحی جنوبی (سودان کنونی) و بابون مقدس از مناطق کوهستانی مجاور دریای سرخ، در سودان، اریتره، سومالی و اتیوپی آمده‌اند. هرچند منشا دقیق هنوز باید با جزئیات بیشتری مستند شود.»
وی اضافه کرد: «از میان تمام حیواناتی که مصریان باستان به آن‌ها احترام می‌گذاشتند، بابون‌ها تنها حیواناتی بودند که بومی مصر به حساب نمی‌آمدند.»
تصور می‌شود بابون‌ها در آئین‌های مصر باستان نقش داشته‌اند. این در حالی است که پرورش و مراقبت از حیوانات وحشی بزرگ، به ویژه گونه‌های غیر بومی، چالش‌برانگیز بوده است. در همین رابطه محققان کشف کردند که بابون‌ها قبل از مرگشان از نور خورشید محروم بوده و به دلیل تغذیه نامناسب، دچار بیماری‌های استخوانی شده بودند.
به گفته آنان، معاینه بقایای اسکلتی نشانه‌هایی از بیماری «راشیتیسم» را در این حیوانات نشان داده است. بابون‌ها به دلیل محرومیت از آفتاب و بیماری متابولیک دچار تغییر شکل دست‌ها و پاها و صورت، دندان‌های رشدنیافته، آرتروز و سایر آسیب‌ها شده بودند.
نویسندگان مطالعه نوشته‌اند که این آسیب‌ها در استخوان‌های دیگر بابون‌های کشف‌شده دو مکان باستانی سقاره و تونة الجبل که مربوط به همان دوره است دیده می‌شود.
دکتر سلیمه اکرام، استاد مصرشناسی در دانشگاه آمریکایی قاهره، در این باره می‌گوید: «مطالعه انجام‌شده این واقعیت را ثابت می‌کند که انواع مختلف بابون‌ها به مصر آورده شده و در آنجا پرورش داده می‌شدند. این جالب توجه است که فکر کنیم مصریان باستان سعی کردند برنامه‌ای برای پرورش بابون‌ها ایجاد کنند تا هم احترام و تقدس آن‌ها حفظ شود و هم در مراسم مذهبی مورد استفاده قرار گیرند.»
استخوان بابون‌های مورد مطالعه قرارگرفته در زمره ۴۶۳ بقایای نخستی‌های مومیایی‌شده هستند که در سال‌های ۱۹۰۵ و ۱۹۰۶ میلادی توسط باستان‌شناسان موزه تاریخ طبیعی لیون در فرانسه (موزه کنفلوانس کنونی) جمع‌آوری شده بودند.
بقایای بابون‌ها از «دره میمون‌ها» در مصر به دست آمده است
پیشتر تصور می‌شد قدمت آن‌ها به قرن اول و دوم میلادی بازگردد، اما زمانی که نویسندگان مطالعه کلاژن استخوان و الیاف یک پارچه را که دور یک مومیایی سالم بابون پیچیده شده بود مورد بررسی قرار دادند، متوجه شدند که این حیوانات احتمالاً بین سال‌های ۸۰۳ تا ۵۲۰ قبل از میلاد دفن شده‌اند.
همچنین در مقبره‌ها تکه‌هایی از پوست خشک‌شده با دسته‌های بلند مو وجود داشت که نشان می‌داد حیوانات به‌عنوان مومیایی در آنجا قرار گرفته‌اند.
با توجه به این که بابون‌ها صخره‌نوردهای خوبی هستند، دانشمندان حدس می‌زنند آن‌ها احتمالاً در ساختمان‌ها یا محوطه‌هایی با دیوارهای بلند نگهداری می‌شده‌اند تا از فرارشان جلوگیری شود. درنتیجه به دلیل کمبود نور خورشید، آن‌ها دچار اختلالات متابولیکی شدند که عمدتاً باعث بروز بیماری راشیتیسم در آن‌ها شده است.
دکتر اکرام می‌گوید: «متاسفانه مصری‌ها از نحوه مراقبت و تغذیه بابون‌ها اطلاع کافی نداشتند. هرچند آنان سعی می‌کرده‌اند به این حیوانات احترام بگذارند و از آن‌ها مراقبت کنند، اما در واقع شرایطی را ایجاد کردند که برای سلامتی و رفاه حیوانات مضر بوده است.»
همزمان پژوهشگران می‌گویند هیچ نشانه‌ای از شکستگی استخوان وجود ندارد که نشان دهد با حیوانات از نظر فیزیکی بد رفتاری شده است.
نتایج مطالعات تازه در نشریه علمی «PLOS One» منتشر شده است.