شگفتی دانشمندان از «پشه‌های نر» به دام‌افتاده در صمغ درخت ۱۳۰ میلیون‌ساله
دانشمندان می‌گویند دو پشه فسیل‌شده، که هر دو به گونه‌های منقرض‌شده مشابهی تعلق دارند از نظر اندازه و ظاهر شبیه پشه‌های امروزی هستند، اگرچه اندام‌های دهانی‌شان که از آن برای به دست آوردن خون استفاده می‌کرده‌اند کوتاه‌تر از پشه‌های ماده امروزی است.
اول صبح؛ سالانه صدها هزار نفر در سراسر جهان بر اثر مالاریا و سایر بیماری‌هایی که از طریق نیش پشه‌ها منتشر می‌شوند، جان خود را از دست می‌دهند. با این حال تمامی این گزش‌ها توسط پشه‌های ماده ایجاد می‌شود و پشه‌های نر دارای آناتومی تخصصی نیش برای مکیدن خون نیستند.
اکنون اما دانشمندان می‌گویند به نظر می‌رسد همیشه اینطور نبوده است و قدیمی‌ترین فسیل‌های شناخته‌شده از پشه‌ها، که قدمتشان به عصر دایناسورها می‌رسد، چیز دیگری را نشان می‌دهد.
با تحقیق بر روی دو پشه نر که به ۱۳۰ میلیون سال پیش تعلق دارند و به طور سالم در صمغ درختی در دوره کرتاسه به دام افتاده‌اند، پژوهشگران در کمال شگفتی دریافتند که آن‌ها نیش‌هایی دراز و سوراخ‌کننده دارند که اکنون فقط در ماده‌ها دیده می‌شود.
دنی ازار، دیرینه‌شناس در موسسه زمین‌شناسی آکادمی علوم چین و نویسنده اصلی این مطالعه، در این باره می‌گوید: «معلوم است که آن‌ها خونخوار بوده‌اند و به همین خاطر این یک کشف بزرگ در تاریخ تکامل پشه‌ها است.»
دانشمندان می‌گویند دو پشه فسیل‌شده، که هر دو به گونه‌های منقرض‌شده مشابهی تعلق دارند از نظر اندازه و ظاهر شبیه پشه‌های امروزی هستند، اگرچه اندام‌های دهانی‌شان که از آن برای به دست آوردن خون استفاده می‌کرده‌اند کوتاه‌تر از پشه‌های ماده امروزی است.
دکتر ازار با بیان اینکه پشه‌ها بدنام‌ترین خونخواران انسان و مهره‌داران زمینی هستند و تعداد مشخصی انگل و بیماری را به میزبان خود منتقل می‌کنند، گفت: «تنها پشه‌های ماده بارور شده خون را می‌مکند، زیرا آن‌ها برای رشد تخم‌های خود به پروتئین نیاز دارند. نرها و ماده‌های بارور نشده مقداری شهد گیاهان را می‌خورند و برخی از نرها اصلاً تغذیه نمی‌کنند.»
برخی از حشرات پرنده (به عنوان مثال مگس تسه‌تسه) دارای نرهای خونخوار هستند اما نه پشه‌های مدرن. آندره نل از موزه ملی تاریخ طبیعی پاریس گفت: «پیدا کردن این رفتار در دوره کرتاسه بسیار شگفت‌انگیز است.»
وی اضافه کرد: «آناتومی ظریف دو پشه به زیبایی در فسیل‌ها حفظ شده است. هر دو آناتومی، فک فوق‌العاده تیز و مثلثی شکل و ساختاری کشیده با برآمدگی‌های نیش مانند را به نمایش گذاشته‌اند.»
محققان می‌گویند ممکن است پشه‌ها از گونه‌ای تکامل پیدا کرده‌اند که در ابتدا خون مصرف نمی‌کردند. بنابر فرضیات پیشین، اندام‌های دهانی که برای دریافت وعده غذایی خون سازگار شده احتمالا در ابتدا برای سوراخ کردن گیاهان جهت دسترسی به شهدهای مغذی استفاده می‌شده است.
پشه‌های نر یافت شده متعلق به عصر دایناسورها هستند
در این میان تکامل گیاهی نیز ممکن است در به وجود آمدن اختلاف تغذیه بین پشه‌های نر و ماده نقش داشته باشد. زمانی این دو پشه در شیره درخت گرفتار شدند که گیاهان گل‌دار برای اولین بار در دوران کرتاسه شروع به رشد کرده بودند.
دکتر ازار گفت: «در تمام حشرات خونخوار معتقدیم که خونخواری تغییری از مکیدن مایع گیاهی به مکیدن خون بوده است.»
او اضافه کرد: «این واقعیت که این اولین پشه‌های شناخته‌شده نرهای خونخوار هستند به این معناست که در ابتدا پشه‌های نخستین همه خونخوار بوده‌اند، چه نر و چه ماده، اما خونخواری بعدها در نرها از بین رفته و شاید این امر به دلیل ظاهر شدن گیاهان گل‌دار بوده است.»
محققان می‌گویند در آن زمان حیوانات زیادی برای تامین غذای خونی پشه‌ها حضور داشتند: دایناسورها، خزندگان پرنده به نام «پتروسورها»، پرندگان، پستانداران و خزندگان دیگر. از سوی دیگر هرچند پشه‌های یافت‌شده در در نزدیکی شهر حمانای لبنان قدیمی‌ترین فسیل پشه هستند، با این وجود آن‌ها احتمالا از میلیون‌ها سال قبل‌تر وجود داشته‌اند.
شواهد مولکولی نشان می‌دهد که پشه‌ها در دوره ژوراسیک به وجود آمدند که از حدود ۲۰۰ میلیون تا ۱۴۵ میلیون سال پیش ادامه داشت.
در حال حاضر بیش از ۳۵۰۰ گونه پشه در سراسر جهان شناسایی شده است که در همه جا به جز قطب جنوب یافت می‌شوند. برخی از این گونه‌ها ناقل هستند که بیماری‌هایی همچون مالاریا، تب زرد و تب زیکا را به انسان منتقل می‌کنند.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه بیش از ۴۰۰ هزار نفر، که بیشتر آن‌ها کودکان زیر ۵ سال هستند، بر اثر مالاریا که یک عفونت انگلی است می‌میرند.
نتایج مطالعات تازه در نشریه علمی «Current Biology» منتشر شده است.