یک نظریۀ متفاوت دربارۀ علت «آلزایمر»
پیگیری برای یافتن درمان بیماری آلزایمر در حال تبدیل شدن به یک تلاش فزاینده رقابتی و بحث‌برانگیز است که در سال‌های اخیر شاهد چندین مورد از این بحث‌های مهم بوده‌ایم.
اول صبح؛ در جولای ۲۰۲۲، مجله سایِنس به نقل از یک مقاله تحقیقاتی مهم سال ۲۰۰۶ (منتشرشده در مجله معتبر نِیچِر) اعلام کرد که معرفی زیرشاخه‌ای از پروتئین مغز به نام بتا-آمیلوئید به عنوان عامل آلزایمر، ممکن است بر اساس داده‌های ساختگی باشد.
یک سال قبل از آن در ژوئن ۲۰۲۱، سازمان غذا و داروی ایالات متحده، آدوکانوماب، یک بتا-آمیلوئید که آنتی‌بادی را هدف قرار میداد، به عنوان درمان آلزایمر تایید کرده بود، با وجود اینکه داده‌های پشتیبان استفاده از آن ناقص و متناقض بودند. برخی پزشکان معتقدند آدوکانوماب هرگز نباید تایید میشد، در حالی که برخی دیگر معتقدند باید به آن فرصت داد.
با توجه به اینکه میلیون‌ها انسان به درمان مؤثر آلزایمر نیاز دارند، پس چرا محققان هنوز در جستجوی درمان چیزی هستند که بدون تردید یکی از مهم‌ترین بیماری‌هایی است که بشر با آن دست و پنجه نرم میکند؟
فرار از فروپاشی بتا-آمیلوئید
دانشمندان سال‌ها روی تلاش برای یافتن درمان‌های جدید برای آلزایمر با جلوگیری از تشکیل توده‌های آسیب‌رسان به مغز پروتئین مرموزی به نام بتاآمیلوئید متمرکز شده‌اند. در واقع، دانشمندان با تمرکز تنها روی این رویکرد و نادیده گرفتن توضیحات احتمالی دیگر، گرفتار یک فروپاشی فکری شده‌اند.
متأسفانه، این وقف‌شدگی به مطالعه توده‌های غیرطبیعی پروتئین منجر به کشف دارو یا درمان مفیدی نشده است. نیاز به یک روش جدید «خارج از توده» برای فکر کردن به آلزایمر به عنوان اولویت اصلی در علم مغز در حال ظهور است. آزمایشگاه موسسه مغز کرِمبیل، بخشی از شبکه بهداشت دانشگاهی در تورنتو، در حال ابداع یک نظریه جدید درباره بیماری آلزایمر است.
بر اساس تحقیقات ۳۰ساله گذشته، دیگر آلزایمر را نباید یک بیماری مغزی در نظر گرفت، بلکه آلزایمر اساساً یک اختلال در سیستم ایمنی در مغز است.
سیستم ایمنی که در هر عضوی از بدن یافت می‌شود، مجموعه‌ای از سلول‌ها و مولکول‌هاست که برای کمک به ترمیم آسیب‌ها و محافظت در برابر مهاجمان خارجی، به شکل هماهنگ عمل می‌کنند.
وقتی فردی زمین می‌خورد و ضربه می‌بیند، سیستم ایمنی بدنش به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده‌ی او کمک میکند. وقتی فردی دچار یک عفونت ویروسی یا باکتریایی می‌شود، سیستم ایمنی بدنش به مبارزه با این مهاجمان میکروبی کمک میکند. همین فرآیندها دقیقاً در مغز وجود دارد. وقتی ضربه‌ای به سر وارد می‌شود، سیستم ایمنی مغز برای کمک به ترمیم آماده می‌شود. وقتی باکتری در مغز وجود دارد، سیستم ایمنی برای مقابله با آن آماده می‌شود.
آلزایمر؛ یک بیماری خودایمنی
بتاآمیلوئید یک پروتئین غیرطبیعی تولیدشده نیست، بلکه یک مولکول معمولی و بخشی از سیستم ایمنی مغز است و قرار است آنجا باشد. وقتی ضربه مغزی رخ می‌دهد یا وقتی باکتری در مغز وجود دارد، بتاآمیلوئید یک عامل مهم در واکنش ایمنی جامع مغز است و مشکل از همینجا شروع می‌شود.
به دلیل شباهت‌های چشمگیر میان مولکول‌های چربی که هم غشای باکتری‌ها و هم غشای سلول‌های مغزی را شکل می‌دهند، بتاآمیلوئید نمی‌تواند تفاوت بین باکتری‌های مهاجم و سلول‌های مغز میزبان را تشخیص دهد و به اشتباه درست به همان سلول‌های مغزی حمله میکند که قرار است از آن‌ها محافظت کند.
این اتفاق منجر به از دست دادن مزمن و پیشرونده عملکرد سلول‌های مغزی و در نهایت زوال عقل می‌شود، همه اینها به این دلیل است که سیستم ایمنی بدن ما نمی‌تواند بین باکتری‌ها و سلول‌های مغزی تمایز قائل شود.
وقتی این اتفاق را حمله نادرست سیستم ایمنی مغز به همان اندامی که قرار است از آن دفاع کند در نظر بگیریم، بیماری آلزایمر به عنوان یک بیماری خودایمنی ظاهر می‌شود.
انواع بسیاری از بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید وجود دارند که در آن‌ها، خودپادتن‌ها نقش مهمی در ایجاد بیماری دارند و درمان‌های مبتنی بر استروئید می‌توانند برای آن‌ها موثر باشند، اما این درمان‌ها در برابر بیماری آلزایمر موثر نیستند.
مغز اندام بسیار خاص و متمایزی است، در واقع پیچیده‌ترین ساختار در جهان است. در مدل آلزایمر، بتاآمیلوئید به محافظت و تقویت سیستم ایمنی ما کمک میکند، اما متأسفانه، نقش اصلی را در فرآیند خودایمنی ایفا میکند که ممکن است منجر به ایجاد آلزایمر شود.
اگرچه داروهایی که به طور معمول برای درمان بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شوند ممکن است در برابر آلزایمر مؤثر نباشند، اما هدف قرار دادن سایر مسیرهای تنظیم‌کننده سیستم ایمنی در مغز، ما را به رویکردهای درمانی جدید و مؤثر برای این بیماری هدایت میکند.
سایر نظریه‌ها درباره آلزایمر
علاوه بر نظریه خودایمنی آلزایمر، بسیاری از نظریه‌های جدید و متنوع دیگر نیز در حال ظهور هستند. برای نمونه، برخی دانشمندان معتقدند آلزایمر بیماری ساختارهای سلولی کوچکی به نام میتوکندری است؛ کارخانه‌های انرژی در هر سلول مغز! میتوکندری‌ها اکسیژن را از هوایی که تنفس می‌کنیم و گلوکز را از غذایی که می‌خوریم به انرژی لازم برای به خاطر سپردن و تفکر تبدیل می‌کنند.
برخی معتقدند آلزایمر نتیجه نهایی یک عفونت مغزی خاص است و باکتری‌های دهان معمولاً مقصر معرفی می‌شوند. برخی دیگر معتقدند این بیماری ممکن است از برخورد غیرطبیعی فلزات در مغز، احتمالا روی، مس یا آهن ایجاد شود.
نظریات جدید درباره این بیماری دیرینه مایه خوشحالی هستند. زوال عقل در حال حاضر بیش از ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان را گرفتار کرده و هر سه ثانیه یک فرد جدید به آن مبتلا می‌شود. معمولاً افرادی که به آلزایمر مبتلا هستند، نمی‌توانند فرزندان خود یا حتی همسرشان بشناسند.
آلزایمر یک بحران سلامت عمومی است که نیاز به ایده‌های نوآورانه و دستورالعمل‌های تازه دارد.
برای رفاه مردم و خانواده‌هایی که با بیماران مبتلا به زوال عقل زندگی می‌کنند و برای تأثیر اجتماعی-اقتصادی آن بر سیستم مراقبت‌های بهداشتی تحت فشار که با هزینه‌ها و تقاضاهای روزافزون زوال عقل دست و پنجه نرم می‌کنند، نیاز به درک بهتر آلزایمر، علل آن، راه درمان آن و کمک به مردم و خانواده‌هایی داریم که با آن‌ها زندگی می‌کنند.