چرایی حشرات دور لامپ‌ جمع می‌شوند؟

اول صبح؛ از کتاب هندی «بهاگاواد گیتا» گرفته تا نمایشنامۀ «تاجر ونیزی»، همواره داستان‌سرایان درباره سرنوشت ناخوشایند کسانی هشدار داده‌اند که مانند شب‌پره‌ها به سمت آتش کشیده شده‌اند.

با وجود تاریخ طولانی آشنایی انسان با این رفتار گیج‌کنندۀ حشرات، علم تا کنون پاسخی درخور برای این پرسش که چرا حشرات شب‌هنگام جذب نور می‌شوند، نداشت. قبلا نظریه‌های رایجی پیشنهاد شده مثل اینکه پروانه‌ها شب‌هنگام با کمک نور ماه حرکت می‌کنند و لامپ‌ها را با نور ماه اشتباه می‌گیرند یا اینکه حشرات برای اینکه امکان فرار از خطرات قریب‌الوقوع را داشته باشند به سمت نور پرواز می‌کنند.

اکنون محققان بر این باورند که پاسخ قانع‌کننده‌تری وجود دارد: شب‌پره‌ها و سایر حشرات پرنده در شب جذب نور نمی‌شوند، بلکه در درخشش نور «به دام می‌افتند».

به گفته دکتر سام فابیان، حشره‌شناس اِمپِریال کالج لندن، شب‌پره‌ها و بسیاری از حشرات دیگر که در شب پرواز می‌کنند، طوری تکامل یافته‌اند که کمر یا پشت بدنشان همیشه به سمت جایی باشد که درخشان‌تر است. صدها میلیون سال، این تکیه‌گاه آسمان بود و نه زمین. این ترفند به حشرات می‌گفت کدام سمت بالا است و به آن‌ها اطمینان می‌داد مسیر پروازشان را حفظ می‌کنند.

اما با روی کار آمدن نور مصنوعی، پروانه‌ها با منابع تازه‌ای از روشنایی آشنا شدند و به جای نور ماه، حالا باید پشت به نورهای خیابانی حرکت می‌کردند. این اشتباه آن‌ها را به حلقه‌های بی‌پایانی دور لامپ‌ها روانه کرد. به این ترتیب، حشرات توسط غرایز تکاملی‌شان به دام افتادند.

فابیان و همکارانش مسیرهای پرواز حشرات را اطراف نورها با استفاده از دوربین مادون قرمز ضبط حرکت با وضوح بالا، در آزمایشگاه و محیط‌های بیرونی ثبت کردند. نتایج نشان داد حشرات بارها و بارها پشت خودشان را به سمت منابع نور مصنوعی می‌کنند و چون بر خلاف آسمان، این منابع در پایی قرار دارند، حشرات در حرکتشان کاملا گیج می‌شوند.

فابیان می‌گوید: «اگر نور بالای آن‌ها باشد، ممکن است شروع به چرخش دور آن کنند، اما اگر پشت آن‌ها باشد، شروع به چرخیدن به سمت عقب می‌کنند و این کار می‌تواند موجب شود آن‌ها بالا و بالا بروند تا زمانی که توقف کنند. نکته قابل‌توجه زمانی است که آن‌ها مستقیماً بر فراز نور پرواز می‌کنند. آن‌ها خودشان را وارونه می‌کنند (چون بر حسب غریزه، قسمت کمر یا پشتشان باید به سمت نور باشد) و این کار می‌تواند موجب سقوط آن‌ها شود. این موضوع نشان می‌دهد پروانه گیج شده و نمی‌داند کدام راه به سمت بالا است.»

این تحقیق که در مجله Nature Communications منتشر شده، نشان می‌دهد نور مصنوعی، حشرات پرنده را از تاریکی بیرون نمی‌کشد، بلکه آن‌هایی را که از کنار آن می‌گذرند به دام می‌اندازد. به گفته فابیان: «نور مصنوعی تقریباً شبیه تله است.»

محققان مدت‌هاست هشدار داده‌اند که آلودگی نوری، نیروی محرکه بزرگی در کاهش چشمگیر جمعیت حشرات است. شب‌پره‌ها و سایر حشراتی که اطراف لامپ‌ها به دام می‌افتند، طعمه آسانی برای خفاش‌ها می‌شوند، اما افزون بر این، نور مصنوعی آن‌ها را فریب می‌دهد که فکر کنند روز است، در نتیجه آن‌ها به خواب می‌روند و از تغذیه شبانه محروم می‌مانند.

«این تاثیر روی پرواز حشرات در واقع تنها بخش کوچکی از نحوه تخریب زندگی این حشرات شبانه توسط نور مصنوعی است.»

فابیان معتقد است این تحقیق حاوی درس‌های مفیدی بوده است: «چیزی که فکر می‌کنم آموختیم این بود که جهت نور مصنوعی مهم است. اگر قرار است در شب چراغ روشن کنید، بهتر است نور آن‌ها پوشیده باشد، نه به طرفین پخش شود، نه به سمت بالا.»

پروفسور گَرِث جونز از دانشگاه بریستول این مطالعه را «جذاب‌» خوانده و گفته است: «جالب توجه است که چگونه یک رفتار ذاتی و انطباقی که از طریق آن، یک حشره موقعیتش را طوری تنظیم میکند که پشتش به نور باشد و از این رو مسیر پرواز ثابتی را حفظ کند، نزدیک منابع قوی نور مانند لامپ‌ها، رفتارش نابهنجار می‌شود. یافته‌ها حاکی از آنست که تعداد زیادی از حشرات که دور چراغ‌های خیابان جمع می‌شوند، با چرخش به دور لامپ‌ها به دام افتاده‌اند.»

«به حداقل رساندن جذب و محصور شدن حشرات دور لامپ‌ها برای کاهش اثرات منفی آن‌ها روی حشرات حائز اهمیت است. یک راه‌حل، به کار بردن نورهایی است که استفاده از طول موج‌های کوتاه را به حداقل می‌رسانند، مانند نورهای آبی رنگ و به‌ویژه UV و حتی تولید نور متاماریک که برای انسان سفید به نظر می‌رسد، اما شامل طیف‌هایی است که برای حشرات جذابیت کمتری دارند.»