چرا پلوتون دیگر یک سیاره نیست؟

اول صبح؛ هنگامی که اتحادیه بین المللی نجوم پلوتون را از یک سیاره به یک سیاره کوتوله در سال ۲۰۰۶ تنزل داد؛ بسیاری از مردم از جمله برخی از دانشمندان هنوز از این تصمیم شگفت زده هستند.

سال‌ها بعد هنوز برخی از ستاره‌شناسان در تلاش برای اصلاح تعریف سیاره‌ها هستند تا ویژگی‌هایی که سیارات را از سایر اجرام آسمانی متمایز می‌کند، روشن کنند. سیاره نبودن پلوتون از تعریف سیاره‌ها یاعدم وجود تعریفی دقیق از آن‌ها شروع شد. پیش از سال ۲۰۰۶، معیارهای سختگیرانه‌ای برای تعریف یک سیاره وجود نداشت. درعوض، سیارات به‌طور آزاد به‌عنوان اجرام بزرگ‌تر از سیارک‌هایی که به دور خورشید می‌چرخند در نظر گرفته می‌شدند. به عنوان مثال، در اواسط دهه ۱۸۰۰، بیش از دوازده جرمی که اکنون به عنوان سیارک در نظر گرفته می‌شوند نیز سیاره‌های منظومه شمسی بودند.

زمانی که پلوتون توسط کلاید تومبا در سال ۱۹۳۰ کشف شد، دانشمندان به دنبال یک جرم آسمانی ناشناخته بودند تا برخی بی‌نظمی‌ها را در مدار اورانوس را توضیح دهند. تامبا، یک ستاره‌شناس تازه کار در رصدخانه لوول در آریزونا، وظیفه شناسایی عامل این حادثه را بر عهده داشت. پس از چند ماه، او با موفقیت جرمی گرد و صخره‌ای فراتر از اورانوس پیدا کرد و آن را به عنوان علت مشکلات در چرخش مداری اورانوس معرفی کرد. این جرم آسمانی سرانجام به نام خدای رومی عالم اموات، پلوتون نامگذاری شد. با وجود کوچکتر بودن از چندین قمر شناخته شده، پلوتون به اندازه کافی بزرگ در نظر گرفته می‌شد که بتوان آن را یک سیاره در نظر گرفت.

با این حال، به سرعت آشکار شد پلوتون به اندازه کافی بزرگ نیست که بتواند آن نوع کشش گرانشی لازم برای تأثیرگذاری بر مدار اورانوس را اعمال کند. علاوه بر این، در دهه ۱۹۹۰، اخترشناسان کشف کردند که پلوتون توسط تعدادی اجرام با اندازه مشابه احاطه شده است. این اجرام آسمانی متعلق به منظومه شمسی بعدها کمربند کویپر نام گرفتند. این کمربند کشهکشانی بحثی درباره وضعیت پلوتون به عنوان یک سیاره را در نشستی در سال ۲۰۰۶ در پراگ مطرح کرد.

در آن سال، اتحادیه بین المللی نجوم کمیته کوچکی را مأمور ساخت تا یک تعریف کاربردی از «سیاره» ارائه کنند. این کمیته در نهایت ۳ ویژگی برای سیاره‌ها معرفی کرد:

باید به دور خورشید بچرخد.

باید آنقدر جرم داشته باشد که به شکل گرد در بیاید.

باید تمام اجرام آسمانی دیگر به جز قمرهای خودش را از مدارش پاک کرده باشد.

بر اساس شرط سوم، کمیته اعلام کرد که پلوتون به دلیل موقعیتش در کمربند به هم ریخته کویپر، جایی که هزاران جرم فراتر از مدار نپتون قرار دارند، دیگر به عنوان یک سیاره واجد شرایط نیست. بنابراین، پلوتون جسم غالب گرانشی در همسایگی خود نیست و یک سیاره نیست. این چارچوب انتقادات فوری دانشمندان را برانگیخت. ژان لوک مارگوت، دانشمند سیاره‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا، توضیح داد: «این تعریف به وضوح ناکافی است، زیرا سیارات فراخورشیدی یا سیارات کشف شده فراتر از منظومه شمسی را در نظر نمی‌گیرد. تعیین اینکه چه زمانی یک جرم آسمانی مدار خودش را پاک کرده است، بسیار دشوار است. پلوتون به وضوح این کار را نکرده است، اما بر اساس برخی تعاریف، مدار مریخ هم کاملاً پاک نیست.»

تنزل پلوتون برای برخی از دانشمندان بسیار بحث برانگیز است، هرچند این بحث تا حدی به دلیل شیوه طبقه‌بندی مجدد پلوتون است. فیلیپ متزگر، فیزیکدان سیاره‌ای که در مأموریت افق‌های جدید ناسا به پلوتون کار می‌کرد، قبلاً اشاره کرده بود که اتحادیه بین المللی نجوم تعریف خود از سیاره را برای رأی‌گیری از سوی جامعه علمی بزرگتر ارائه نکرده است. به نظر او، این باعث می‌شود تعریف جدید نامعتبر باشد.

طبقه‌بندی جدید پلوتون برای بسیاری از مردم نیز عجیب و غریب است. این افراد در مدارس درباره منظومه شمسی آموخته بودند و پلوتون به عنوان یک سیاره به آن‌ها معرفی شده بود. برخی هنوز هم فکر می‌کنند پلوتون یک سیاره است. پلوتون صرف نظر از سیاره یا سیاره کوتوله بودن، همچنان بخش جذابی از منظومه شمسی است؛ از قلب سفید بزرگش از جنس نیتروژن منجمد گرفته تا ابرآتشفشان یخ پرنده که تصور می‌شود در زیر سطح آن کمین کرده است.