زبان فارسی چگونه شکل گرفت و تغییر کرد؟

اول صبح؛ زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته است ولی با این فارسی همواره حفظ شده و به نسل‌های بعد انتقال یافته است، لازم به ذکر است که پرداختن به موضوع زبان در دوره‌های مختلف کار نسبتاً دشواری است و آنچه که تا امروز به ما در این باره کمک کرده، مدارک باقی مانده از زمان‌های تاریخی مختلف است.

زبان فارسی در اوایل هزاره اول پیش از میلاد مسیح با ورود آریایی‌ها در سرزمین‌های ایران شکل گرفت، این زبان جزء زبان‌های هندی و اروپایی نیز محسوب می‌شود.

با گذشت زمان در طول تاریخ به دلایل مختلفی مثل جنگ، مهاجرت افراد مختلف به ایران و… تغییرات جزئی و یا حتی وسیع در زبان فارسی به وجود آمد، گاه برخی از تغییرات تنها ناشی از سهولت استفاده از این زبان بوده است تا افراد مختلف راحت‌تر بتوانند این زبان را فرا بگیرند.

مراحل سه‌گانه زبان فارسی

آشنایی با مراحل سه‌گانه زبان فارسی اطلاعات بسیار خوب و سودمندی در مورد زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی به ما خواهد داد. گروهی به نام ایلامیان در زمان‌های بسیار دور قبل از تشکیل سلسله آریایی هخامنشی در ایران فرمانروایی می‌کردند، این زبان تا مدت‌های طولانی در داخل کشور رواج داشت و مردم آن را به کار می‌برند، یک سری آجرهای مکتوب زیگورات و یا معبدهای‌های ایلامی بخصوص، مدارک مهمی هستند که نشان دهنده خط میخی و زبان ایلامی به کار گرفته شده در آن زمان است.

امپراتوری بزرگ هخامنشی در سال ۵۵۳ پیش از میلاد در ایران شکل گرفت، این امپراطوری بزرگ منجر به تنوع و افزایش اقوام در ایران شد، هر کدام از این اقوام یک سری آداب و رسوم مهم و خاص داشتند و حتی هر کدام از یک زبان مشخص استفاده می‌کردند.

با گسترده شدن مرزهای کشور نیاز به یادگیری زبان‌های خارجی بجز زبان فارسی باستان نیز در کشور شکل گرفت که البته نحوه پرداختن به آموزش این زبان‌ها چندان مشخص نیست.

در عصر هخامنشی، زبان بابلی بسیار پرطرفدار بود و افراد زیادی با این زبان سخن می‌گفتند و این گونه با یکدیگر در ارتباط بودند. شواهد زبان بابلی در کتیبه آرامگاه داریوش و یا حتی منشور کوروش قابل مشاهده است و این موضوع نشان دهنده اهمیت این زبان در دوره هخامنشی می‌باشد.

با گذشت زمان، زبان‌های دیگری نیز به زبان فارسی باستان اضافه شد، ولی در نهایت هنگامی که دولت هخامنشی نابود شد، زبان فارسی باستان نیز تقریبا از میان رفت.

زبان اوستائی

اوستا یک کتاب مقدس مربوط به دین زرتشتی است که به عنوان یادگار از زبان اوستائی باقی مانده است، گاه یک سری از زبان‌های تنها به صورت چند کلمه در برخی از نوشته‌ها یافت می‌شود که ممکن است در آن زمان، زبان گروهی خاصی از اقوام ساکن در ایران بوده باشد با این حال مشخص است که برای زرتشتیان زبان اوستائی اهمیت بسیار زیادی داشته است.

یک سری مدارک کتبی و واضح نشان دهنده زبان‌های خوارزمی، سکائی، سغدی و… در آن زمان است که بیشتر به نواحی شرقی فلات ایران مربوط می‌شود.

برخی از زبان‌ها طول عمر چندان زیادی در تاریخ ایران نداشته‌اند و تنها با مهاجرت برخی از اقوام در ایران شکل گرفته اند، ولی بعد از مدت کوتاهی از بین رفته‌اند و افرادی زیادی طرفدار آن زبان نشده اند. زبان اوستائی یک سری آواها و اصوات خاصی دارند به همین دلیل دسته‌بندی آن در زبان دسته شرغی و یا دسته غربی کار مشکلی است.

زبان ایرانی میانه

در واقع زبان ایران میانه به زبان‌های بین دوره‌های گذشته و دوره کنونی گفته می‌شود که می‌توان گفت زبان فارسی امروزه نوع تغییر یافته زبان ایران میانه است، نمی‌توان به صورت دقیق یک بازه زمانی خاص برای شکل گیری زبان میانه در نظر گرفت باید توجه داشت که زبان به صورت یهویی و سریع تغییر نکرده است بلکه این اتفاق همواره در سالیان طولانی و به صورت تدریجی شکل گرفته است، بنابراین مشخص کردن زمان دقیق رایج شدن هر زبان کار بسیار دشوار و تقریباً غیر ممکن است.

در زمان هخامنشیان آثار و نوشته‌ها نشان می‌دهند که زبان فارسی باستان نسبتاً دشوارتر و نامفهوم‌تر بوده است و قواعدی که برای زبان به کار می‌رفته بسیار نامطلوب و ناهنجار بوده است.

به مرور زمان با توجه به تاریخ کشف هر یک از آثار می‌توان گفت که قواعد به کار گرفته شده در زبان آسان‌تر شده‌اند و این زمان بیشتر مربوط به دوره نابودی هخامنشیان است پس از همان زمان، زبان ایرانی میانه رواج پیدا کرده است.

زبان میانه پهلوی، زبان پارتی اشکانیان و زبان ساسانیان نمونه‌هایی از زبان ایرانی میانه هستند، تغییرات زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی نشان می‌دهد که با روی کار آمدن هر امپراطوری زبان فارسی نیز تغییر بسیار زیادی کرده است.

گاه زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی با توجه به نوع صوت و آوای خاص آن‌ها به دو گروه تقسیم‌بندی می‌کنند مثل زبان فارسی دسته غربی و زبان فارسی دسته شرغی که هر کدام ویژگی و یا حتی قواعد مشخصی دارند. امروزه نیز گاه برای لهجه‌ها و گویش‌های خاص تقسیم‌بندی زبانی انجام می‌شود برای مثال لهجه سواحل خزر، لهجه کردی، لری، بلوچی و… به دسته غربی تعلق می‌گیرند و با دسته شرقی متفاوت هستند.

زبان پارتی

زبان پارتی مربوط به اقوام، مخصوص شمال شرقی ایران است، این اقوام که قوم پارت نامیده می‌شدند، بسیار مورد توجه قرار گرفته بودند، کتیبه‌های شاهان ساسانی دارای زبان پارتی و زبان فارسی میانه است البته کتیبه‌های قدیمی‌تری مثل کالجنگال نیز حاوی نمونه از زبان پارتی است که کمک زیادی به کسب اطلاعات در مورد زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی کرده است.

زبان پارتی بیشتر مربوط به دوره فرمانروایی اشکانیان است، یکسری جزئیات خاصی در مورد این زبان وجود دارد که گاه اشتباه تعبیر می‌شود برای مثال بسیاری از افراد معتقدند که زبان پارتی با زبان پارسی متفاوت است و نباید آن‌ها را یکی دانست در واقع زبان پارتی زبان مخصوص پهلوی است و با زبان پارسی متفاوت است. امروزه زبان فارسی که می‌نامیم نوع تغییر یافته زبان میانه است که آن را به عنوان زبان فارسی نو می‌شناسیم و از آن استفاده میکنید.

فارسی میانه و فارسی دری

بسیاری از افراد فارسی میانه و فارسی دری را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند، اما در واقع واژگان متفاوتی که در این دو زبان به کار گرفته شده است نشان می‌دهند که این دو زبان با یکدیگر متمایزند و نمی‌توان آن‌ها را یکی در نظر گرفت.

فارسی یک زبان عام است و طبق تعریف زبان‌شناسی یک زبان عام باید حد میانی بین سایر زبان‌ها باشد، تا از این طریق ارتباط در آن منطقه به درستی شکل بگیرد در غیر این صوت نمی‌توان به درستی با دیگران ارتباط برقرار کرد. زبان فارسی دری یک نوع زبان متداول و رایج ایرانی بود، این زبان به تدریج تغییر یافت و زبان فارسی امروزی را شکل داد.

زبان فارسی

دوره مربوط به روی کار آمدن زبان فارسی از سال ۸۶۷ میلادی شناخته شده است، البته خود زبان فارسی را نیز امروزه به دسته‌های مختلفی می‌توان تقسیم‌بندی کرد، یک سری از این زبان‌ها تنها در داخل مرزهای کشور وجود دارند مثل گیلکی و یا مازندرانی، اما یکسری از زبان‌های شناخته شده مثل کردی هم در داخل کشور و هم در خارج از آن مورد استفاده قرار می‌گیرند و علاوه بر این، زبان‌هایی مثل یغنابی مزاری تنها در مرزهای خارج از ایران دیده می‌شوند.

پشتو نیز یکی از زبان‌های مربوط به دوره جدید است که جزء زبان‌های رسمی کشور افغانستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. زبان بلوچی به الفبای ایران نوشته می‌شود، این زبان را علاوه بر ایران در در پاکستان و حتی افغانستان نیز می‌توان مشاهده کرد.

یک سری واژگان فارسی که در ایران و افغانستان و حتی پاکستان استفاده می‌شوند با یکدیگر تفاوت دارند و این موضوع از جهات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه بر این در تاجیکستان نیز یک سری واژگان فارسی وجود دارد که آن‌ها نیز با زبان فارسی ایران متفاوت هستند، نکته مهمی که در مورد زبان تاجیکستان وجود دارد تاثیر زبان روسی بر آن است که همین موضوع سبب تغییر و تحول زبان تاجیکستان شده است.

ورود یک سری زبان‌های کشورهای همسایه تاثیرات بسیار چشمگیر و قابل ملاحظه‌ای در گویش زبان و حتی الفبای آن ایجاد کرده است، تمامی این تغییرات باعث شده است که دیگر واژگان فارسی این کشورها با یکدیگر مشابه نباشند و تغییر پیدا کنند.

زبان فارسی از گذشته تا به امروز برای سهولت در استفاده تغییر پیدا کرده است تا دیگران بتوانند به آسانی با آن ارتباط برقرار کنند و آن را فرا بگیرند، زبان مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی تغییرات بسیار زیادی داشته و اکنون به زبان فارسی امروز تبدیل شده است.