گنجینۀ ۳ هزارساله‌ای که از «آهن فضایی» ساخته شده
میان گنجینه‌های طلایی پر زرق و برق عصر برنز که در اسپانیا کشف شده‌اند، یک جفت شیء زنگ‌زده وجود دارد که احتمالا باارزش‌ترین اجزاء این مجموعه هستند.
اول صبح؛ محققان یک دستبند مات و یک نیمکره توخالی زنگ‌زده‌ی تزیین‌شده با طلا را که بخشی از گنجینۀ «ویلنا» بوده‌اند، بررسی کرده‌اند و دریافته‌اند که آن‌ها نه از جنس فلزات زیر زمین، بلکه از جنس آهن شهاب‌سنگ‌هایی است که از آسمان سقوط کرده‌اند. این کشف که سالوادور روُویرا-لورنز، رئیس بازنشسته حفاظت در موزه ملی باستان‌شناسی اسپانیا، رهبری آن را برعهده داشته، در مقاله‌ی منتشرشده در ماه ژانویه اعلام شد. این کشف نشان داد ۳۰۰۰ سال پیش، فناوری و تکنیک‌های فلزکاری در شبه‌جزیرۀ ایبریا (اسپانیا و پرتغال) بسیار پیشرفته‌تر از آن چیزی بودند که ما فکر می‌کردیم.
گنجینه موسوم به ویلِنا، که شامل ۶۶ شیء عمدتاً طلایی است، بیش از ۶۰ سال پیش در سال ۱۹۶۳ در منطقه کنونی آلیکانته در اسپانیا کشف شد و از آن زمان به عنوان یکی از مهم‌ترین نمونه‌های زرگری عصر برنز در شبه‌جزیره ایبری و کل اروپا شناخته می‌شود.
نیمکره آهنی و طلایی که حداکثر قطر آن ۴.۵ سانتیمتر است. (موزه ویلنا)
با این حال، دو مورد از اشیاء این کلکسیون خصلت بسیار ویژه‌ای دارند: یک نیمکره کوچک توخالی که تصور می‌شود بخشی از یک عصا یا دسته شمشیر است و یک دستبند تک طوق‌مانند. هر دو ظاهری دارند که باستان‌شناسان آن را «آهنی» توصیف کرده‌اند، یعنی به نظر می‌رسد از آهن ساخته شده‌اند.
در شبه‌جزیره ایبری، عصر آهن تا حدود سال ۸۵۰ قبل از میلاد آغاز نشد. اما مشکل این است که قدمت مواد طلایی بین ۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ قبل از میلاد است. بنابراین سوال این بود که مصنوعات آهنی چگونه در گنج ویلنا قرار گرفته‌اند؟ این برای باستان‌شناسان چیزی شبیه به یک معما بوده است.
اما پاسخ در «فضا» بود. سنگ آهن پوسته زمین تنها منبع آهن چکش‌خوار نیست. تعدادی از مصنوعات آهنی پیش از عصر آهن در سراسر جهان وجود دارند که از شهاب‌سنگ‌ها ساخته شده‌اند. شاید معروف‌ترین آن‌ها، خنجر آهنی شهاب‌سنگی فرعون توت عنخ آمون باشد، اما سلاح‌های دیگری نیز در عصر برنز نیز از این ماده ساخته شدند.
راهی برای تشخیص این تفاوت وجود دارد: آهن حاصل از شهاب‌سنگ‌ها دارای مقدار نیکل بسیار بالاتری نسبت به آهنی است که از زمین حفر می‌شود. بنابراین، محققان از موزه باستان‌شناسی شهرداری ویلنا که این کلسکیون را در خود جای داده، اجازه گرفتند تا این دو دست‌سازه را به دقت آزمایش کنند و میزان نیکل آن‌ها را مشخص کنند.
دستبند آهنی با قطر ۸.۵ سانتیمتر
آن‌ها با دقت از هر دو دست‌سازه نمونه‌برداری کردند و مواد را برای تعیین ترکیب آن‌ها در معرض طیف‌سنجی جرمی قرار دادند. با وجود درجه بالای زنگ‌زدگی که آرایش عنصری دست‌سازه را تغییر می‌دهد، نتایج به شدت نشان داد که هم نیمکره و هم دستبند از آهن شهاب‌سنگ ساخته شده‌اند.
این یافته مسئله‌ی چگونگی کنار هم قرار گرفتن این دو دست‌سازه را با بقیه کلکسیون حل می‌کند: آن‌ها در همان دوره ساخته شدند و قدمتشان به حدود ۱۴۰۰ تا ۱۲۰۰ قبل از میلاد باز می‌گردد.