چرا این بنای ماقبل تاریخی هر روز مرموزتر می‌شود؟
هفته‌ها پس از افشای اینکه این کلان‌سنگ از اسکاتلند آمده، محققان کشف شگفت‌انگیز تازه‌ای انجام دادند که داستان این بنای سنگی باستانی را پیچیده‌تر می‌کند.
اول صبح؛ هفته‌ها پس از اینکه زمین‌شناسان فاش کردند یکی از کلان‌سنگ‌های به کار رفته در بنای عصر حجری «استون هنج» از صدها مایل دورتر یعنی از شمال اسکاتلند به ویلت‌شایر منتقل شده، حالا معمای این کلان‌سنگ عجیب‌تر هم شده است.
این کشف که توسط یکی از دانشمندان «حیرت‌آور» توصیف شده، به‌طور قطع نشان می‌دهد که این کلان‌سنگ شش تنی، همانطور که مدت‌ها تصور می‌شد از ولز آورده نشده، بلکه از رسوبات ماسه‌سنگی در منطقه‌ای که جزایر اورکنی و شِتلَند و یک نوار ساحلی در شمال شرقی سرزمین اصلی اسکاتلند را در برمی‌گیرد، آمده است.
بسیاری از کارشناسان بر اساس فرهنگ غنی نوسنگی و سنت ساخت بناهای تاریخی جزایر، احتمال می‌دهند محتمل‌ترین مکان مبدا «اورکنی» (Orkney) باشد.
اما یک مطالعه آکادمیک جداگانه اکنون نشان داده که اورکنی در واقع منشأ این سنگ نیست، به این معنا که جستجوی وسوسه‌انگیز برای مکان مبدأ آن همچنان ادامه دارد.
کلان‌سنگ مورد نظر به صورت مسطح زیر دو سنگ سارسن قرار دارد و به سختی برای بازدیدکنندگان قابل‌مشاهده است
مطالعه جدید که جدا از مقاله ماه گذشته به رهبری محققان استرالیایی انجام شد، ترکیب شیمیایی و معدن‌شناسی سنگ‌ها را در دو دایره سنگی بزرگ اورکنی (سنگ‌های استنس و حلقه برودگار)، همچنین نمونه‌های میدانی از رسوبات سنگی در سراسر جزایر اورکنی را بررسی کرد.
وقتی نشانه‌های کلیدی آن‌ها که در پرتوهای ایکس قابل‌حمل شناسایی شدند، با نشانه‌های کلان‌سنگ مقایسه شدند، مشخص شد به طور قابل‌توجهی متفاوت هستند و نویسندگان را به این نتیجه رساندند که اورکنی نمی‌تواند منبع سنگ بزرگ استون هنج باشد.
نویسنده اصلی این گزارش، ریچارد بِوینز، استاد افتخاری جغرافیا و علوم زمین در دانشگاه آبریستویث گفت چند سال پیش زمانی که تحقیقات اولیه به جایی ناشناخته غیر از ولز در شمال بریتانیا اشاره کرد، اورکنی مکانی حتمی برای جستجو به نظر می‌رسید.
شواهد گسترده از ارتباط از راه دور بین اورکنی و استون‌هنج در حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد وجود دارد و اعتقاد بر اینست که تعدادی از نوآوری‌های مهم در فناوری و فرهنگ در مجمع‌الجزایر سرچشمه گرفته‌اند.
دکتر راب ایکسر، محقق افتخاری دانشگاه کالج لندن که مانند بِوینز در تحقیقات استرالیایی شرکت داشته می‌گوید: «هر قدر اطلاعات درباره استون‌هنج بیشتر می‌شود، معمای منشأ کلان‌سنگ عجیب‌تر می‌شود.»
بوینز معتقد است رد کردن اورکنی به این سرعت می‌تواند به محدود کردن جستجو در سایر مناطق ماسه‌سنگی قرمز قدیمی کمک کند. بوینز افزود که خوش‌بین است منبع خاص این تخته سنگ روزی شناسایی خواهد شد. حوضه ارکادی [منطقه ماسه‌سنگ قرمز قدیمی که سنگ از آن سرچشمه گرفته] منطقه بسیار بزرگی است، بنابراین نمی‌گویم به سرعت پیدا خواهد شد، بلکه می‌گویم دست‌یافتنی است.»
آلیسون شریدان، متصدی اصلی پیش از تاریخ در موزه‌های ملی اسکاتلند (NMS) که در این تحقیق شرکت نداشته، گفته: «یافته‌های جدید پیچ و خم‌های جذاب دیگری به داستان افزود. مانند دیگر چیزهای مربوط به استون هنج، هیچ چیز هرگز ساده نیست.»
شریدان که اکنون یکی از همکاران تحقیقاتی در NMS است، گفته که به دلیل دانسته‌هایمان در مورد جامعه پیچیده‌ای که نس برودگار را ساخته بود، توجه به اورکنی معطوف شده بود.
«آنچه ما به اندازه کافی درباره آن نمی‌دانیم، سازمان اجتماعی سایر بخش‌های بریتانیای آن زمان است. به وضوح می‌توان گفت مردم به همان اندازه پیچیده و از نظر جغرافیایی و اجتماعی دارای روابط قوی بودند.»
«فکر می‌کنم خوب است که ما درباره آنچه قبلاً درباره جوامع عصر نوسنگی متأخر در شمال شرقی اسکاتلند می‌دانستیم تجدیدنظر کنیم.»
این مطالعه در مجله Journal of Archaeological Science منتشر شده است.