بودای تاجیک؛ مجسمۀ عظیمی که در «نیروانا» آرمیده است

اول صبح؛ در گذشته، همان وقتی که سربازان طالبان در افغانستان دو مجسمه غول‌پیکر بودا را تخریب کردند، مورخان هنر در کشور همسایه، تاجیکستان، یک مجسمه خفته بودا، از همان دوره را، به طرز شگفت‌انگیزی ترمیم کردند. این مجسمه، بزرگترین مجسمه بودا در جهان به نام «بودا در نیروانا» است.

تاجیکستان اشیاء تاریخی بودایی را با دقت نگهداری می‌کند. دلیل خاصی دارد که مجسمه بودا واقع در دوشنبه هر سال هزاران گردشگر و زائر را به خود جلب می‌کند. این مجسمه، بزرگترین مجسمه بودا در حالت نیروانا (حالت آرامش و رستگاری مطلق در اندیشۀ بودایی) در جهان است.

طول این مجسمه در حدود ۱۴متر است و در حدود ۱۶۰۰سال قبل ساخته شده است. موزه باستان‌شناسی دوشنبه دقیقا به لطف این مجسمه به شهرت رسید. بودا امروز یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های این کشور است.

این مجسمه گلی که در دهه ۱۹۶۰ در میان ویرانه‌های معبدی در جنوب تاجیکستان پیدا شد، یک بودای خفته را نشان می‌دهد که یک دستش روی باسن قرار گرفته و دست دیگرش روی چند بالش در زیر سر است. باستان‌شناسان شوروری این مجسمه را در معبدی در ویرانه‌های آجینا-تپه در تقریبا ۸۰کیلومتری مرز شمالی افغانستان پیدا کردند.

این بودا که با عنوان بودا در نیروانا شناخته می‌شود، در حدود قرن‌های ششم و هفتم ساخته شده و گمان می‌رود که شیئی تاریخی متعلق به دورانی است که بودا، پیش از ظهور اسلام، بر کوه‌های مرتفع و دره‌های عمیق آسیای مرکزی و افغانستان حکومت می‌کرد.

درست مثل عموزاده افغانش، بودای تاجیکستان نیز عظیم است: در حدود ۱۳متر طول دارد و در ارتفاع تقریبا ۳متری واقع شده است. این مجسمه در تالاری قرار دارد که مشابه اتاق یک صومعه بودایی است که زمانی بودا در آنجا نگهداری می‌شد و زائران با ورود به این اتاق او را زیارت می‌کردند و از کنار مجسمه عبور می‌کردند و از اتاق خارج می‌شدند.

بعد از ۳۰سال که از کشف مجسمه گذشته بود، این مجسمه در سه تکه مجزا در اتاق‌های انباری موزه تاریخ و معماری تاجیکستان نگهداری می‌شد و دلیلش آن بود که آن‌ها پولی برای ترمیمش نداشتند.

تاجیکستان بعد از استقلال از مرمتگران موزه هرمیتاژ روسیه دعوت کرد و برای ترمیم بودا کمک مالی خارجی درخواست داد. یک سازمان غیردولتی فرانسوی، به نام آژانس توسعه و همکاری فنی، به متخصصان این پروژه در ترمیم مجسمه کمک کرد. در اوایل سال ۲۰۰۱، ایالات متحده ۳۰هزار دلار برای ترمیم این مجسمه گلی پرداخت کرد. چندوقت بعد دولت ژاپن کمک مالی ۲۶۰هزار دلاری به موزه ژاپن پرداخت کرد.

مرمتگران موزه هرمیتاژ روسیه در مرحله آخر به کمک همکاران تاجیکی خود آمدند تا مراحل پایانی مرمت را انجام دهند.

مرمت این مجسمه عظیم از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۱ ادامه داشت. بزرگترین مجسمه گلی بودا در جهان در ۹سپتامبر سال ۲۰۰۰، همزمان با دهمین سال استقلال تاجیکستان، به معرض نمایش عمومی گذاشته شد.

بیش از ۹۷درصد از جمعیت تاجیکستان امروز مسلمان هستند و بر طبق مدیریت موزه، نگهداری و مراقبت از اشیاء تاریخی و اشیاء باستانی‌ای که در دوران غیراسلامی در تاجیکستان پرستیده می‌شدند، نشان‌دهنده مدارا و احترامی است که مسلمانان نسبت به سایر ادیان دارند و چهره واقعی یک مسلمان را نشان می‌دهد.