چرا 3 هزار سال قبل صنعتگران مصری «اعتصاب» کردند؟

اول صبح؛ در میان کشورهای جهان فرانسه به کشور اعتصابات معروف است. با این حال وقتی صحبت از تاریخ می‌شود، این مردمان مصر باستان هستند که اولین اعتصاب ثبت‌شده را در چیزی در حدود ۳ هزار سال پیش ترتیب داده‌اند.

دهکده باستانی «دیرالمدینه»، جایی که آثار این اعتصاب در آنجا پیدا شده است، محل زندگی و کار صنعتگرانی بود که ساخت مقبره‌ها و معابد فراعنه را در دوره پادشاهی نوین (پررونق‌ترین دوران در تاریخ مصر از ۱۵۸۰ تا ۱۰۷۷ قبل از میلاد) بر عهده داشتند.

گیمت آندرو لانوئه، مصرشناس و باستان‌شناس، در این باره می‌گوید: «روستای دیرالمدینه در کرانه غربی، یا بخش گورستان‌ها، قرار داشت و کارگاه ساخت‌وساز در دره‌ای کمی دورتر از رودخانه واقع شده بود. این کارگاه بسیار سازمان‌یافته بود و مصالح و تجهیزات از طریق زورق‌هایی در نیل به این ناحیه ارسال می‌شدند.»

این روستا حدود شصت خانه داشت که تا ۱۲۰ صنعتگر در آن سکونت داشتند و به کار ساخت مقبره‌های سلطنتی اشتغال داشتند.

این گروه از صنعتگران که مقبره‌های آمنهوتپ، توتموس، رامسس و توت عنخ آمون را مدیون آن‌ها هستیم، از سنگ‌تراشان، مجسمه‌سازان، سنگ‌شکن‌ها و حتی نقاشان تشکیل شده بودند و از آنجا که وابسته به دربار بودند، موقعیت اجتماعی بالایی داشتند.

پیر تاله، استاد مصرشناسی در دانشگاه سوربن پاریس، در این باره می‌گوید دور از این تصور رایج که سازندگان اهرام برده‌هایی بودند که مدام شلاق می‌خوردند، کارگران این نوع کارگاه‌های ساختمانی برعکس «کارمندان دولت» به حساب می‌آمدند.

مطابق اسناد به دست آمده از دربار پادشاهی نوین مصر باستان آن‌ها دستمزد دریافت می‌کردند، به خودشان و احتمالا خانواده‌هایشان غذا داده می‌شد و برای کارشان پاداش نیز دریافت می‌کردند.

آقای تاله می‌افزاید: «ما همچنین می‌دانیم که آن‌ها از یک رژیم غذایی متنوع، فراتر از آن چیزی که برای طبقه کارگر انتظار می‌رود سود می‌بردند و رژیم غذایی روزانه آن‌ها شامل گوشت، مرغ، ماهی، محصولات لبنی و حتی محصولات کمیاب‌تر مانند عسل یا خرما بوده است.»

با وجود کیفیت تقریبا خوب زندگی، در همین روستای دیرالمدینه بود که قدیمی‌ترین مورد اعتصاب مکتوب تاریخ در سال ۲۹ سلطنت رامسس سوم صورت پذیرفت. شرح این اعتصاب در پاپیروسی که توسط یک کاتب در سال ۱۱۶۶ قبل از میلاد نوشته شده آمده است.

اما چرا صنعتگران شروع به شکایت از وضعیت زندگی خود کردند؟

در حالی که سلطنت رامسس دوم سرشار از فتوحات بود و مصر را آباد کرد، جانشین او رامسس سوم برای حفظ ثروتی که به او رسیده بود دچار مشکل شد و باید با قبایل و دسته‌های متعددی می‌جنگید. این درگیری‌های مسلحانه، همراه با فساد فزاینده، مشکلات کشاورزی و همچنین تمایل فرعون برای رقابت با آثار معماری عصر رامسس دوم، هزینه‌های سنگینی بر بودجه سلطنتی تحمیل کرد به طوری که در آن سال به یکباره صنعتگران دیرالمدینه از دستمزد محروم شدند.

پایپروس اعتصاب، متعلق به سال ۱۱۶۶ قبل از میلاد

گیمت آندرو لانوئه در این باره می‌گوید: «خزانه دولت در حال خالی شدن بود و رامسس سوم توهمات بزرگش را ادامه می‌داد. از آن جمله که یک مقبره بسیار بسیار بسیار بزرگ می‌خواست و به همین خاطر تیم افزایش یافته و به نیروی کار ۱۲۰ نفری رسید. جایی که دیگر دولت قادر به پرداخت دستمزدهایشان نبود.»

پس از این اتفاق، صنعتگران روستا تصمیم گرفتند که دیگر کار نکنند و دست به اعتصاب بزنند. آمناخت کاتب، در پاپیروسی که امروزه در موزه تورین ایتالیا نگهداری می‌شود، می‌نویسد: «دومین ماه زمستان، روز دهم. در این روز اکیپی از صنعتگران از مقابل پنج نگهبان عبور کرد در حالی که شعار می‌دادند: ما گرسنه‌ایم، زیرا ۱۸ روز از این ماه گذشته است. آن‌ها سپس پشت معبد توتموس سوم تحصن کردند.»

معمولاً وظیفه کاتب این است که همه اتفاقات شامل پیشرفت کار و مشکلات پیش‌آمده در سایت را ثبت کند. از این رو او شاهد اولین جنبش اعتصابی شناخته‌شده در تاریخ لقب گرفته است.

پیر تاله توضیح می‌دهد: «ما به وضوح می‌بینیم کاتبی وجود داشته که وضعیت را مشاهده می‌کند تا به مافوق خود گزارش دهد و چشم‌انداز نسبتاً دقیقی از آنچه اتفاق می‌افتد به آن‌ها ارائه دهد».

زمانی که مسئولان تلاش می‌کنند صنعتگران را متقاعد کنند که به سر کار بازگردند، آمناخت کاتب بار دیگر پاسخ آن‌ها را چنین نقل می‌کند: «اگر به این نقطه رسیده‌ایم، از گرسنگی و تشنگی است. دیگر نه لباس، نه روغن، نه ماهی و نه سبزیجات وجود ندارد. در این باره به فرعون مولای خوب ما و به وزیر مافوق‌مان بنویسید تا روزی ما داده شود.»

این اعتصاب چندین روز ادامه داشت و به گفته کارشناسان تصادفی نبوده که در جلوی معبد تظاهرات برگزار شده چرا که «معابد جزو مراکز اقتصادی واقعی حکومت به حساب می‌آمدند و بخشی از حق‌الزحمه غیرنقدی را تامین می‌کردند.»

در روستای دیرالمدینه، برچسب‌هایی شکسته بر روی کوزه‌های مخصوص حمل گوشت، آبجو و شراب یافت شده است. بسیاری از این ظروف از معبد بزرگ رامسس دوم در گورستان می‌آمدند و بنابراین این واکنشی منطقی از سوی کارگران بود به جایی بروند که کمک‌های غذایی اضطراری برایشان ارسال می‌شود.

نوشته‌های پاپیروس به ما این امکان را نمی‌دهد که دقیقا بدانیم وقایع چگونه به پایان رسید. اما به نظر می‌رسد پس از چند هفته اعتصاب، در نهایت جیره‌های غذایی به کارگران داده شده است و صنعتگران در اعتصاب خود پیروز شدند.