چرا آدم‌ها به یکدیگر هدیه می‌دهند؟
روز کریسمس و تعطیلات آن در بسیاری از نقاط جهان مترادف با جشن گرفتن و دادن هدیه‌های مختلف است.
اول صبح؛ یافته‌های یک نظرسنجی که توسط موسسه نظرسنجی گالوپ منتشر شده است نشان می‌دهد آمریکایی‌ها در سال ۲۰۲۳ به طور متوسط ۹۷۵ دلار برای خریدن هدیه خرج کرده‌اند؛ رقمی که بالاترین مبلغ از زمان شروع این نظرسنجی در سال ۱۹۹۹ به شمار می‌رود.
با این حال بسیاری از هدایا نیز مورد پسند نیستند و به سادگی دور ریخته می‌شوند. در فصل تعطیلات سال ۲۰۱۹ تخمین زده شد که بیش از ۱۵ میلیارد دلار هدایای خریداری‌شده توسط آمریکایی‌ها ناخواسته بوده و ۴ درصد مستقیماً به سطل آشغال رفته‌اند.
این در حالی است که انتظار می‌رود امسال نیز هزینه‌های خرید کادو برای جشن کریسمس به مقدار قابل ملاحظه‌ای افزایش یابد. اما چرا ما به یکدیگر هدیه می‌دهیم و این از کدام احساس ما نشأت گرفته است؟ چرا مردم به سادگی چیزی گرانبها یا با ارزش را به یک نفر دیگر می‌دهند، در حالی که خودشان می‌توانند از آن استفاده کنند؟
دانشمندان می‌گویند هدیه دادن ریشه‌هایی کهن دارد و هدایا را می‌توان در هر فرهنگ شناخته شده در سراسر جهان یافت. بدون شک افراد از هدیه دادن هدف‌های زیادی را دنبال می‌کنند.
برخی از روانشناسان یک «لذت ذاتی» را در انسان‌ها شناسایی کرده‌اند که می‌گویند با هدیه دادن مرتبط است. سنت قدیم هدیه دادن را راهی برای بیان ارزش‌های اخلاقی مانند عشق، مهربانی و قدردانی می‌داند و فیلسوفان از سنکا تا نیچه هدایا را بهترین نمایش از خودگذشتگی می‌دانستند.
با این حال از میان تمام توضیحاتی که در مورد علت هدیه دادن مردم گفته می‌شود، یکی از موارد جالب توجه چیزی است که در سال ۱۹۲۵ توسط یک انسان‌شناس فرانسوی به نام مارسل موس ارائه شد.
او به مانند عده‌ای از محققان حوزه مردم‌شناسی اصل اهدای هدایای گرانبها را در قبایل و جوامع بومی بررسی می‌کرد. در مقاله‌ای که اکنون با عنوان «هدیه» معروف است و در حدود تقریباً یک قرن پیش منتشر شد، او این رفتار در اکثر جوامع بشری را در شامل عمل مجزا، اما جدایی‌ناپذیر تعریف می‌کند: وقتی هدیه داده می‌شود، وقتی دریافت می‌شود و وقتی تبدیل به یک عمل متقابل می‌شود.
در عمل نخست این کار نوعی فضیلت هدیه‌دهنده را مشخص می‌کند و به این وسیله فرد سخاوت، مهربانی و افتخار خود را ابراز می‌کند. عمل دریافت هدیه نیز به نوبه خود نشان‌دهنده تمایل فرد برای تکریم شدن است. این راهی است که گیرنده سخاوت خود را نشان می‌دهد به این معنی که مایل است آنچه را که به او پیشنهاد شده بپذیرد.
سومین مؤلفه هدیه دادن عمل متقابل است، یعنی همان کاری که در حق فرد شده است با انجام کاری مشابه جبران می‌شود. در واقع حالا که فرد از شخصی هدیه دریافت کرده، می‌خواهد هدیه‌ای را به هدیه‌دهنده اصلی اهدا کند. اگر فرد دریافت‌کننده هدیه، در موقعیت زمانی مناسب هدیه دیگری را به فرد اول اهدا کرد این می‌تواند به چرخه‌ای بی‌پایان برای دادن و گرفتن هدیه تبدیل شود.
این آخرین مرحله، یعنی همان عمل متقابل، چیزی است که هدایا را منحصر به فرد می‌کند چرا که برخلاف خرید اجناس در فروشگاه، یعنی جایی که در آن پول برای کالا مبادله می‌شود و پایان می‌یابد، هدیه دادن باعث ایجاد و تداوم روابط می‌شود.
این رابطه بین هدیه‌دهنده و هدیه‌گیرنده با اخلاق گره خورده است زیرا که فارغ از ارزش مادی هم نوعی بیان قدرشناسی و محبت است و هم یک ابراز احترام که وقتی به صورت متقابل درمی‌آید دو طرف در آن احساس نزدیکی و پیوند می‌کنند.
چیپ کلول، استاد مردم‌شناسی در دانشگاه دنور کلرادو، می‌گوید با این حال در سال‌های اخیر امروزه بسیاری از مردم نه از کمبود هدایا، بلکه گرفتار فراوانی بیش از حد آن هستند. در گذشته با توجه به محدود بودن اجناس، هدایا اکثرا باعث رشد و تداوم روابط می‌شد اما امروزه با ازدیاد تولیدات و رواج مصرف‌گرایی، هدیه‌هایی خریده می‌شوند که به دلیل تکراری بودن یا زیادی معمولی بودن ممکن است مستقیما سر از سطل‌های زباله درآورند.
در یک نظرسنجی که به تازگی توسط موسسه مشاوره سرمایه‌گذاری «ادوینتا» انجام شده است، دو سوم شرکت‌کنندگان گفته‌اند که اغلب هدایایی کاملاً نو دریافت کرده‌اند که درنهایت هیچ استفاده‌ای از آن نداشته‌اند یا از آن خوششان نیامده است. ۲۸ درصد این نوع هدایا را همچنان نگه داشته‌اند اگرچه که هرگز نیز استفاده نکرده‌اند و ۶ درصد نیز گفته‌اند که اقلام ناخواسته را دور انداخته‌اند.
دکتر کلول در این رابطه می‌گوید: «هر چه کادو معنادارتر و شخصی‌تر باشد، احترام بیشتری را در دل خود دارد و در واقع یک هدیه واقعاً فکرشده و اختصاصی کمتر احتمال دارد که به زباله‌دانی ختم شود.»
او اضافه می‌کند: «اجناس قدیمی، نوسازی شده و دست‌ساز، یا یک تجربه شخصی مانند صرف یک وعده غذای در رستورانی خاص یا بلیت بالن‌سواری حتی می‌توانند ارزش بیشتری نسبت به یک جنس گران‌قیمت داشته باشد که در آن سوی دنیا به صورت انبوه تولید شده و از هرجایی می‌توان آن را خرید.»
بنابر نتایج نظرسنجی موسسه ادوینتا، ۶۴ درصد از مصرف‌کنندگان اروپایی به خرید اجناس دست دوم در جشن‌های سال نو فکر می‌کنند. این نتایج در حالی به دست آمده که سال گذشته، تنها یک سوم (۳۲٪) از مصرف کنندگان اروپایی برای خریدهای کریسمس خود به بازار دست دوم روی آورده بودند.
همزمان یک چهارم از پاسخ دهندگانی که تمایل به خرید از بازارهای اجناس دست دوم دارند نیز گفته‌اند که دوست دارند اقلام قدیمی یا نوستالژیک هدیه بدهند و ۲۴ درصد دیگر می‌گویند که دوست دارند کالاهای محلی تهیه کنند.
دکتر کلول می‌گوید در واقع هدایای با کیفیت، معرف و نماینده ارزش‌های شما هستند و دقت در انتخاب آن‌هاست که می‌تواند روابط‌تان با افراد را به شکل معناداری تداوم و ارتقا ببخشد.