کشف قدیمیترین «رژ لب» جهان در جیرفت کرمان
باستانشناسان در میان آثار تاریخی به دست آمده در منطقه جیرفت در استان کرمان ایران، یک ظرف سنگی کوچک کشف کردهاند که میگویند حاوی یک محصول آرایشی قرمز تیره برای رنگآمیزی لب است.
اول صبح؛ تجزیه و تحلیل شیمیایی ماده بجا مانده در داخل این ویال (ظرف حاوی مواد آرایشی) که از جنس کانی کلینوکلر ساخته شده، نشان میدهد که احتمالا ایرانیان در عصر برنز نخستین اختراعکنندگان رژ لب بودهاند.
محققان با بهرهگیری از روشهای تابش پرتو ایکس و طیفسنجی جرمی ماده به این نتیجه رسیدند که بقایای مانده در ظرف از کانیهایی همچون هماتیت، منگنیت، برونیت، گالن و آنگلزیت همراه با مومهای گیاهی و سایر مواد آلی تشکیل شده است. به گفته آنان، این مخلوط شباهت زیادی به دستورالعملهای تهیه رژهای لب در زمان معاصر دارد.
پیشتر در مصر، آناتولی، ایران و بینالنهرین ویالهای سنگی ماقبل تاریخ حاوی مواد مشابه یافت شده بود. با این حال محققان میگویند پیچیدگی دستورالعملهای آرایشی اولیه ایرانی احتمالا تحت تأثیر در دسترس بودن سنگ معدنهای فلزی متنوع در فلات مرکزی ایران بوده و میتواند نشان دهد که افراد در آن زمان میتوانستهاند محصولات آرایشی پیچیدهتری تولید کنند.
پروفسور ویداله درباره ترکیب ماده یافتشده میگوید: «این ماده به خودی خود جزئیات بسیاری دارد و تهیه آن مستلزم دانش عمیق از پردازش شیمیایی و رفتار ترکیبات آهن و منگنز، تأثیرات کوارتز ریز آسیابشده به عنوان براقکننده و روغن، موم و احتمالا اوره به عنوان عوامل مرطوبکننده بوده است.»
او اضافه کرد: «همه اینها مستلزم دانش تخصصی است که فقط میتواند در کارگاههای متمرکزی که توسط کارشناسان مدیریت میشده انجام شده باشد.»
در جوامع اولیه شهری با سلسله مراتب اجتماعی، رسم دفن ظروف لوازم آرایشی همراه با متوفی نشاندهنده اهمیت شخص حتی پس از مرگ او بود. پژوهشگران معتقدند عمل دفن لوازم آرایشی میتواند به این معنا باشد که مردم آن زمان اعتقاد داشتند زندگی افراد پس از مرگ نیز ادامه خواهد داشت و آنها با همان ظاهر دنیوی به حیات ادامه خواهند داد.
این در شرایطی است که کارشناسان میگویند به دلیل تخریبهای رخ داده در این محوطه و از بین رفتن هزاران گور تمدن باستانی جیرفت، تشخیص قطعی طبقات اجتماعی در آن زمان و تشخیص تفاوت میان آنها غیرممکن شده است.
سالها قبل این محوطه به حال خود رها شد که این امر سرازیر شدن قاچاقچیان عتیقه را در پی داشت. در این سلسله تعدیها به حریم منطقه باستانی جیرفت، که یکی از بزرگترین غارتهای آثار باستانی در جهان لقب گرفته است، سه گورستان این منطقه چنان غارت شد که باستانشناسان بعدها نتوانستند «حتی یک استخوان» در قبور پیدا کنند. تاراج اشیاء باستانی در این مکان تا به امروز نیز ادامه یافته است.
گودالهای حاصل از حفاریهای غیرقانونی در محوطه باستانشناسی جیرفت
ماسیمو ویداله، استاد باستانشناسی در دانشگاه پادوا ایتالیا و یکی از نویسندگان این تحقیق، در این باره میگوید: «ما تا به امروز آثاری از تهیه لوازم آرایشی از جمله خط چشم و سایه چشم مربوط به دنیای ۴ تا ۵ هزار سال پیش به دست آورده بودیم، اما در مورد رژ لب مربوط به این دوران چیزی نمیدانستیم.»
به گفته نویسندگان مقاله، بیشتر محصولات آرایشی که در خاور نزدیک و مصر باستان شناسایی شدهاند، ترکیبات سفید یا رنگ روشن بوده که بهعنوان سایه چشم استفاده میشدند و عمدتاً بر اساس خط چشمهای سرباندود یا سرمه سیاه فرآوریشده بودهاند.
با این حال رنگدانههای قرمز تیره مورد استفاده برای رنگآمیزی لبها که در مورد جدید توسط باستانشناسان شناسایی شده است، قبلاً مستند نشده بود و محققان از به کار رفتن آنها در مواد آرایشی باستانی اطلاعی نداشتند.
پروفسور ویداله با با بیان اینکه این رژهای لب تا حد زیادی یک «راز تاریخی» هستند، گفت: «ما حتی نمیدانیم که این رژها برای استفاده زنها بوده یا مردها، چرا که قبرستانهای این تمدن در سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۱ به طور دسته جمعی غارت و ویران شدهاند.»
مورخان اعتقاد دارند تمدن جیرفت یا هلیلرود ایران باستان، همان تمدن سرزمین باستانی «مرهشی» است که در متون خط میخی بینالنهرین ذکر شده و قدمت آن به هزاره سوم پیش از میلاد بازمیگردد.
بقایای تمدن جیرفت در استان کرمان
ویال استوانهای کوچک حاوی رژ لب پیشتر در میان شماری از آثار ارزشمند سنگی و مسی توسط نیروهای پلیس کشف شده بود. محققان این ویال از جنس کانی کلینوکلر را مایل به سبز و فشرده با سبکی سازگار با صدها نمونه دیگر از کلینوکلرهای کشفشده در جیرفت توصیف کردهاند.
به گفته آنان، شکل باریک و ضخامت کم این ویال نشان میدهد که تمدنهای باستانی دقیقاً مانند ما بودهاند. زیرا طراحی ویال به شخص اجازه میدهد با یک دست آینه مسی یا برنزی را نگه دارد و با دست دیگر رژ را روی لبان خود بمالد.
مورخان اضافه کردهاند که این کشف همچنین میتواند نشانگر یک مشخصه «مدرنیته» در عصر برنز و نمایش تجملات و موقعیت برتر توسط طبقه بالای نوظهور در این زمان باشد.
تا پیش از این قدیمیترین مورد استفاده از رژ لب به مصر باستان بازمیگشت. نخستین مورد از تصویر زنی که در حال مالیدن رنگ قرمز به لبهایش است، به پاپیروسی بازمیگردد که در حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نقاشی شده است.
باا این حال کشف جدید میتواند تاریخ استفاده از این محصولات آرایشی را عقبتر ببرد. پروفسور ویداله در این باره گفت: «تا آنجا که ما در حال حاضر میدانیم، ایران عصر برنز اولین شواهد این ابداع را ارائه میدهد.»
نتایج مطالعات تازه در نشریه علمی «Scientific Reports» منتشر شده است.