رازهای گورستان مرموز سقاره؛ چرا بسیاری از مصریان باستان در آن دفن شدند؟
گورستان سقاره اگرچه مکانی باستانی به شمار میرود، اما امروزه همچنان به عنوان یک محل دفن محسوب میشود، البته به میزانی بسیار کمتر نسبت به آنچه در گذشته مورد استفاده قرار میگرفت.
اول صبح؛ مصریان باستان برای هزاران سال مردگان خود را در سقاره دفن میکردند؛ جایی که امروز بقایای دهها هرم و صدها مقبره و دهلیز زیرزمینی در آن به چشم میخورد.
همهساله باستانشناسان آثاری از جمله تابوتها، ماسکهای مومیایی، طومارهای کتاب مردگان و حتی کارگاههای مومیاییسازی را در این مکان کشف میکنند. امری که اهمیت این محوطه را در دنیای قدیم نشان میدهد.
سقاره، که نام آن از قبیله «بنیسقار» ساکن در نزدیکی محل گرفته شده، مساحتی برابر با حدود ۱۰ کیلومتر مربع دارد و در ۳۰ کیلومتری جنوب قاهره واقع شده است.
این گورستان، که اکنون در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و همهساله صدها هزار بازدیدکننده را به سوی خود جذب میکند، برای بیش از ۳ هزار سال محل خاکسپاری مصریان محسوب میشده است. اما چرا بسیاری از مصریان باستان میخواستند در این مکان دفن شوند؟
نیکو استارینگ، مصرشناس و محقق در دانشگاه لیژ در بلژیک، در این باره میگوید: «سقاره برای هزاران سال مورد استفاده واقع میشده و دلایل دفن شدن در این مکان در طول زمان متفاوت بوده است.»
سلیمه اکرام، متخصص مصرشناسی در دانشگاه آمریکایی قاهره، با بیان اینکه یکی از این دلایل نزدیکی آن به شهر باستانی «ممفیس» (پایتخت مصر باستان) است، میگوید: «سقاره گورستان اصلی مربوط به شهر ممفیس بود. این پایتخت مصر باستان تا حد زیادی به عنوان یک مرکز اداری در طول تاریخ این سرزمین به حساب میآمد و همچنین مرکز مذهبی مهمی بود که مراسمهای آئینی خدایان مختلف در آنجا برگزار میشد.»
مقبره فراعنه در گورستان سقاره
دکتر استارینگ با اشاره به نقش این گورستان در حیات مصریان باستان میگوید: «سقاره را باید به عنوان جزئی از فضای وسیعتر زیست شهری در نظر گرفت. ساکنان زنده ممفیس این گورستان را در طول نسلها شکل دادند و به آن هویت بخشیدند و بنابراین تاریخچه زندگی شهر و گورستان آن بسیار در هم تنیده شد.»
سقاره همچنین از دیرباز مورد احترام مردم باستانی مصر بوده است، بود زیرا شماری از فراعنه اولیه مقبرههای خود را در آنجا ساختند.
لارا وایس، مدیر عامل موزه رومر و پلیزائوس در آلمان، میگوید: «در طول دودمان دوم یعنی تقریباً سالهای ۲۸۰۰ تا ۲۶۵۰ قبل از میلاد، فراعنهای نظیر هوتپ سِخِموی، نِبرا و نینِت جِر همگی مقبرههایی را در این مکان ساختند. جوز، فرعون دودمان سوم، نیز هرم پلکانی جوزر را در سقاره ساخت و چندین فرعون دیگر مانند فرعونهای دودمان پنجم اوسرکاف، جدکارع و اوناس نیز اهرامی را در این مکان بنا کردند.»
ورودی مقبره اوناس، آخرین فرعون دودمان پنجم مصر
این تکه زمین البته تنها اختصاص به فرمانروایان مصر باستان نداشت. وقتی فراعنه در این محوطه دفن میشدند، تعداد زیادی از مقامات دربارشان نیز آرامگاههای خود موسوم به «مصطبهها» را در مجاورت آنها میساختند.
حتی در دوره پادشاهی جدید (حدود ۱۵۵۰ تا ۱۰۷۰ قبل از میلاد)، زمانی که فراعنه در «دره پادشاهان» در حدود ۴۸۰ کیلومتری این محل دفن میشدند، بسیاری از مقامات هنوز تمایل داشتند در سقاره به خاک سپرده شوند.
دکتر استارینگ در این خصوص میگوید این تقاضاها به دلیل تاریخچه این مکان و ارتباط آن با خدایان مصری بوده است.
در حالی که پادشاهان این دوره در دره پادشاهان در شهر باستانی «تِبای» یا تبس در کرانه نیل دفن میشدند، اعضای برجسته دربار این پادشاهان مقبرههای معبدیشکل خود را در سقاره میساختند. مکانی که تاریخش با خدایان باستانی همچون «سوکر»، خدای شاهین گورستان، پیوند خورده بود.
تابوتهای مومیایی کشفشده در گورستان سقاره
در این میان هرم پلکانی جوزر، واقع در شمال غربی شهر ممفیس، پس از ساخته شدنش در سده ۲۷ پیش از میلاد خود به یک مرکز توجه ویژه در گورستان تبدیل شد.
این هرم ۶۲ متری که دهلیزهایش تا عمق ۲۷ متری زمین میرسند، قدیمیترین ساختمان سنگنمای تاریخ بشر محسوب میشود.
دکتر استارینگ در این خصوص میگوید: «جالب توجه است که آثار قدیمی از گذشتگان بر نسلهای بعدی تأثیر میگذاشتند. حتی زمانی که تنها هزار سال از ساخت هرم جوزه میگذشت، دیوارنگارههایی در دست است که بازدیدکنندگان را در حال تحسین هرم نشان میدهد.»
گورستان سقاره اگرچه مکانی باستانی به شمار میرود، اما امروزه همچنان به عنوان یک محل دفن محسوب میشود، البته به میزانی بسیار کمتر نسبت به آنچه در گذشته مورد استفاده قرار میگرفت.
هرم جوزر در سقاره
دکتر اکرام میگوید با تبدیل شدن مسیحیت به دین اصلی مصر در قرن چهارم و پنجم، اهمیت سقاره به طور چشمگیری کاهش یافت. با این حال در چنین وضعیتی و حتی با زوال آئینهای باستانی مصر، سقاره همچنان مکانی مهم محسوب میشد و برای مثال صومعه قبطی ارمیا در قرن پنجم در این مکان ساخته شد.
امروزه این مکان مملو از باستانشناسان و گردشگران است. سقاره اکنون نه فقط به عنوان گورستانی متروکه، بلکه به عنوان مکانی زنده محسوب میشود که در دل خود رازهایی پرشمار از زندگی و فرهنگ مصریان باستان را پنهان کرده است.